Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gumniskach jest częścią diecezji tarnowskiej. Powstała pod koniec XIII w. lub na początku XIV wieku. Jej patronem jest św. Mikołaj. Do parafii należą wierni z miejscowości: Gumniska, Braciejowa i Głobikowa.
W XI-XIII wieku w okolicy na dużą skalę rozwinęło się górnictwo złota. Pierwszy kościół na tych ziemiach, o którym piszą źródła, to świątynia w przysiółku Rola, wybudowana właśnie przez górników i nosząca imię ich patronki - św. Barbary. Osada nie przetrwała długo i wkrótce uległa całkowitemu zniszczeniu wraz z miejscem kultu.
Źródła historyczne nie pozwalają ustalić, kiedy wybudowano pierwszy kościół w Gumniskach. Dane na temat wizyty kanonicznej w 1565 roku wskazują na to, że po założeniu parafii wybudowano tu niewielki kościół z drewna. Wiadomo, że była to już druga taka budowla, pierwsza zaś stała na wzniesieniu Księża Góra.
Nowy kościół nie służył długo wiernym, gdyż w 1651 roku spłonął wraz z plebanią. Odprawianie nabożeństw przeniesiono tymczasowo do kościoła filialnego pod wezwaniem św. Barbary w Braciejowej, gdzie odprawiano nabożeństwa do czasu wybudowania nowego kościoła. Budowa nowej świątyni, również drewnianej, została ukończona dopiero w 1682 roku. Była ona stopniowo rozbudowywana, by mogła pomieścić rosnącą liczbę wiernych. Jej kres nadszedł w październiku 1944, gdy spłonęła na skutek działań wojennych.
Kościół ma konstrukcję trzynawową, z wnętrzem nakrytym stropem żelbetowym.. W zamknięciu prezbiterium podziwiać można witraże figuralne ze scenami Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny oraz przedstawieniami św. Mikołaja i Michała (1961-1962), zaprojektowane przez Adama Bunscha. Witraże na ścianach bocznych zaprojektował ks. Stanisław Nowak, zaś zrealizował Wacław Konsencjusz. Polichromię w latach 1974-1977 wykonał Stanisław Jakubczyk.
Nie można zapominać, że głównymi ofiarodawcami, dzięki którym wybudowano i stale upiększa się kościół, byli i są parafianie.
O braciejowskim grodzie wspomina również Jan Długosz. Do IX wieku najprawdopodobniej służył państwu Wiślan za graniczną warownię, po czym uległ zniszczeniu. Jego ponowny rozkwit przypada na X-XII wiek, gdy rozwinęło się tam górnictwo złota.
